Tiền thuộc địa

Lịch sử vùng Tây Sahara ít được biết cho đến khi có những mối quan hệ buôn bán giữa vùng này với châu Âu vào thế kỉ thứ 4 TCN. Trong thời cổ đại, người Berber đến sinh sống sau đó là người Ả Rập. Các nhà hàng hải Bồ Đào Nha đến Cape Bojador (bờ biển phía Bắc Sahrawi hiện nay) năm 1434. Tuy nhiên, chỉ có một vài cuộc tiếp xúc giữa châu Âu với vùng này vào thế kỉ 19.

Tây Ban Nha thiết lập chế độ bảo hộ

Vào năm 1884, Tây Ban Nha được thưởng một vùng đất ven biển là vùng đất Tây Sahara ngày nay tại Hội nghị Berlin, và bắt đầu thành lập các địa điểm thương mại và đưa quân đội vào.

Biên giới của khu vực không được xác định rõ ràng cho đến khi có bản hiệp ước giữa Tây Ban Nha và Pháp vào đầu thế kỷ 20. Sahara thuộc Tây Ban Nha khi đó tạo thành từ lãnh thổ Río de Oro và Saguia el-Hamra thuộc Tây Ban Nha vào năm 1924. Nó không phải, và cũng có chính quyền riêng biệt, với khu vực được biết đến với tên Maroc thuộc Tây Ban Nha.

Do đó, Tây Ban Nha đã cho thấy họ không thể mở rộng quyền điều hành lên những khu vực sâu trong đất liền cho tới năm 1934. Khi tiến gần đến độc lập vào năm 1956, Maroc đã tuyên bố Sahara thuộc Tây Ban Nha là một phần của lãnh thổ trước thuộc địa của họ, và vào năm 1957, Quân đội Giải phóng của Maroc gần như đã đánh đuổi được người Tây Ban Nha ra khỏi đất nước trong Chiến tranh Ifni.

Người Tây Ban Nha chỉ có thể tái lập được quyền thống trị với sự hỗ trợ của Pháp vào năm 1958, và bắt tay vào một chiến thuật cứng rắn để trả thù hướng về vùng nông thôn, dùng vũ lực buộc định cư nhiều người du cư trước đây của Sahara thuộc Tây Ban Nha và tăng cường đô thị hóa, trong khi nhiều người khác bị buộc đi đày đến Maroc. Trong cùng năm đó, Tây Ban Nha trả tỉnh Tarfaya và Tantan cho Maroc.

Vào thập niên 1960, Maroc tiếp tục tuyên bố chủ quyền ở Sahara thuộc Tây Ban Nha và thành công trong việc liệt vùng đất này vào danh sách các vùng lãnh thổ cần phải phá bỏ chế độ thuộc địa. Vào năm 1969, Tây Ban Nha trả cho Maroc vùng Ifni, điều này sẽ duy trì sự quản lý của Tây Ban Nha đối với Sahara thuộc Tây Ban Nha.

Vào năm 1967, sự thuộc địa hóa của Tây Ban Nha lại bị thách thức lần nữa bởi một phong trào phản kháng ôn hòa, Harakat Tahrir, yêu cầu kết thúc sự chiếm đóng. Sau sự đàn áp bạo lực vào năm 1970 Zemla Intifada, chủ nghĩa quốc gia Sahrawi quay trở về nguồn gốc quân sự của nó, với việc thành lập Mặt trận Polisario vào năm 1970.

Các du kích của Mặt trận phát triển nhanh chóng, và Tây Ban Nha đã mất đi sự kiểm soát hiệu quả ở vùng nông thôn vào đầu năm 1975. Một nỗ lực phá hoại sức mạnh của Polisario bằng cách tạo ra đối thủ chính trị hiện đại với nó, Partido de Unión Nacional Saharaui (PUNS), đã có ít thành công.

Tây Ban Nha tiếp tục kết nạp những thủ lĩnh bộ lạc bằng cách lập nên Djema'a, một cơ quan chính trị dựa rất thấp lên sự lãnh đạo của bộ lạc Sahrawi.

Yêu cầu độc lập

Tuy nhiên, ngay trước cái chết của nhà độc tài Tây Ban Nha Francisco Franco vào mùa đông năm 1975, Tây Ban Nha phải đương đầu với một chiến dịch đòi lãnh thổ mạnh mẽ của Maroc, và sự mở rộng ít hơn của Mauritanie, nổi lên tột cùng trong Cuộc Diễu hành Xanh.

Tây Ban Nha khi đó đã rút quân đội và người định cư của mình ra khỏi lãnh thổ, sau khi đàm phán vào năm 1975, một thỏa thuận tay ba với Maroc và Mauritanie, từ đó cả hai nước sẽ cùng điều hành khu vực này.

Mauritanie sau đó rút lại lời tuyên bố sau khi đánh nhau thất bại với Polisario. Maroc liên hệ đến cuộc chiến với Mặt trận Polisario do Algérie chống lưng, mặc dù một lệnh ngừng bắn đã được đưa ra vào năm 1991, và lãnh thổ vẫn nằm trong sự tranh chấp.

Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ ngày nay

Trước việc rút quân của Tây Ban Nha, Maroc và Mauritanie tiến hành chia quyền kiểm soát vùng này. Maroc giữ 2/3 lãnh thổ phía Bắc, Mauritanie kiểm soát 1/3 lãnh thổ phía Nam. Phong trào đòi độc lập của Mặt trận Polisario được Algérie ủng hộ, tiến hành cuộc chiến tranh du kích chống lại hai nước xâm chiếm. Mặt trận Polisario tuyên bố thành lập chính phủ lưu vong có trụ sở tại Algérie và đặt tên vùng này là Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ. Năm 1979, Mauritanie rút khỏi vùng này, Maroc tiến chiếm và giành quyền kiểm soát toàn bộ lãnh thổ. Mặt trận Polisario tiếp tục cuộc chiến chống lại Maroc. Cuộc chiến kéo dài gây ra làn sóng tị nạn của hàng ngàn người sang Algérie, và Maroc tiến hành xây dựng một bức tường phòng thủ vùng này.

Cuộc chiến giữa Mặt trận Polisario với Maroc đi đến bế tắc và một thóa thuận ngừng bắn diễn ra năm 1991 để tiến hành cuộc trưng cầu ý dân và vấn đề độc lập cho vùng này.

Trong một thập kỉ qua, Liên hiệp quốc thất bại trong cuộc tổ chức cuộc trưng cầu ý dân; những tranh cãi về tư cách cử tri là trở ngại chính và Maroc phản đối cuộc trưng cầu ý dân.

Tháng 8 năm 2001, James A. Baker, đặc phái viên của Liên Hiệp Quốc ở Sahrawi đề nghị thay vì tổ chức cuộc trưng cầu ý dân về vấn đề độc lập, Sahrawi được xem như là vùng tự trị của Maroc. Chính quyền Sahrawi phản đối và cho rằng đề nghị này trái ngược với lời hứa trước đây của Liên Hiệp Quốc là tổ chức một cuộc trưng cầu ý dân về quyền tự quyết.

Sau khi tuyên bố thành lập, Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ được trên 70 nước (trong đó có Việt Nam năm 1979), chủ yếu là các nước châu Phi và Mỹ Latinh công nhận (chưa có nước lớn nào công nhận Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ). Nhưng những năm gần đây đã có trên 20 nước rút sự công nhận Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ trong đó đáng chú ý là Ấn Độ vì Sahrawi thực sự yếu, nội bộ bị các lực lượng thân Maroc chia rẽ, phân hoá. Gần đây nhiều lãnh đạo cao cấp của Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ đã chạy sang Maroc, ngoài ra Sahrawi lại thiếu sự hỗ trợ mạnh mẽ và hiệu quả của quốc tế, kể cả Liên Hiệp Quốc. Còn Algérie, nước đỡ đầu của Sahrawi, do tình hình trong nước khó khăn, lại chịu nhiều áp lực trong việc ủng hộ Sahrawi nên buộc phải điều chỉnh chính sách, không ủng hộ và giúp Sahrawi mạnh mẽ như trước.[1]

Liên Hiệp Quốc xem Sahara thuộc Tây Ban Nha cũ là một lãnh thổ phi thực dân, với Tây Ban Nha là quyền lực điều hành hình thức. Những nỗ lực hòa bình của Liên Hiệp Quốc đã nhắm tới tổ chức một cuộc trưng cầu ý dân về sự dộc lập trong dân cư Sahrawi, nhưng điều này vẫn chưa diễn ra. Liên minh châu Phi và trong lịch sử đã có ít nhất 41 chính phủ nhìn nhận lãnh thổ có chủ quyền, mặc dù bị chiếm đóng, là quốc gia dưới tên Cộng hòa Dân chủ Ả Rập Sahrawi (SADR), với một chính phủ lưu vong do Mặt trận Polisario hỗ trợ.